Stres-2

Stres Yönetimi
Stresle başa çıkarken, duyguları kontrol edebilmek, baskı altında sakin hissedilmek ve bu süreçte yaşam kalitesini artırmak için stres yönetimi önemlidir. Stres yönetimi, stresle başa çıkarken verilen tepkilerin değiştirilmesi sürecidir. Ancak stresi yönetebilmek için öncelikle stresli olduğunu fark etmek ve kabul etmek gerekmektedir. Bunun için de stresin semptomlarını yani belirtilerini ve aynı zamanda stres yaratan kaynakları bilip anlamak önemlidir. Ayrıca, stres yönetimi için bireyin öncelikle kendi tutum ve davranışlarını gözlemlemesi, stres ve sıkıntılarla baş ederken ne gibi kalıplaşmış tepkiler verdiğini anlaması gerekmektedir. Bu noktada kişinin kendiyle “sen dili” ile konuşması ve yaşadıklarını muhasebe etmesi etkili olabilir.

Strese Fiziksel, Duygusal, Sosyal Tepkiler
Stres, fiziksel ya da psikolojik tehdide karşı bedenin uyarılmasıyla vücutta meydana gelen değişikliklerse eğer, stresi yönetebilmek ve stresle baş edebilmek için de öncelikle stresli olduğumuzu fark etmemiz gerekir. Stresi tespit ettikten sonra ise yönetmek kolaylaşacaktır. Stres kaslarda gerginlik sebebiyle baş, boyun ve sırt ağrılarına sebep olur. Çene kasılması ve diş gıcırdatma görülebilir. Stres kaynaklı sindirim ve mide sorunları da sık görülür. Bunun dışında yorgunluk hissi, enerjisiz hissetme, gerginlik, nefes almakta güçlük yaşanabilir. Bazı insanlar stresliyken çok yeme eğilimi gösterirken, bazıları da yememe davranışı gösterir. Uyku sorunları yaşanabilir. Ayrıca stresliyken karar vermekte, odaklanmakta zorlanabiliriz. Konsantrasyon, dikkat ve bellek sorunları da yaşanabilir. Ayrıca depresif (çökkün, yetersiz, mutsuz, çaresiz, suçluluk, pişmanlık vb.) ya da anksiyöz (gergin, endişeli) bir duygudurum söz konusu olabilir. Stresli kimseler, mizah kaybı yaşayabilir, daha kolay sinirlenebilir, ani duygusal iniş çıkışlar yaşayabilir, saldırganlık ve öfke patlamaları gösterebilirler. Stres yaşayan bireylerin bu dönemde kişiler arası ilişkileri zarar görebilir. Güvensizlik, alınganlık, sosyal ilişkilerden kaçınma ve izole olma ya da küsme davranışları görülebilir. Hatta kişiler stresliyken sonlandırmaktan pişman olacakları ilişkilerini bitirebilirler.

Stres Kaynaklarını Belirleme
Stresle baş edebilmek için öncelikle stresin kaynağı belirlenmelidir. Kişi neleri stres olarak algılıyor ve strese verdiği fiziksel, duygusal ve davranış tepkileri neler? Stresi kontrol altına alabilmek için ne tür yollara başvuruyor? Sağlıklı mı sağlıksız mı başa çıkma yolları kullanıyor? Ayrıca karamsar ve zihni sürekli meşgul eden tekrarlayıcı düşünceleri yazıya dökmek ve hangileri olgu hangileri sadece düşünce ve ne kadar gerçekçi değerlendirmek gerek.

Stres kişinin kendisinden mi yoksa dış sebeplerden mi kaynaklanıyor bunu anlamak gerek. Her olay ya da durumdan, farklı insanlar farklı şekilde etkilenirler. Bir durum birisi için çok büyük bir stres kaynağı iken, bir diğeri için oldukça önemsiz bir durum olabilir. Bu noktada kişinin mizacı, olaylara yaklaşımı, düşünme tarzı, algısı, mevcut ruhsal durumu, sağlık durumu ya da yaşam tarzı önemli değişkenlerdir. Stresin içten mi dıştan mı ya da kişinin kendisinden mi, ailesinden mi, çevresinden mi ya da işinden mi kaynaklandığını tespit etmek zordur çünkü tüm bu alanlar birbiriyle iç içedir.

Mizaç
Bazı insanlar psikolojik olarak daha dayanıklı iken bazıları olumsuzluklardan psikolojik olarak daha çok etkilenebilirler. Bazı insanlar yeniliklere hemen ve kolayca uyum sağlarken, bazıları yeniliklere karşı açık değildir. Bazı insanlar çok içekapanık ve çekingen olabilirken, bazıları diğerleriyle kolayca iletişim kurabilir ve daha dışadönük olabilirler. Bazılarımız daha mükemmelliyetçiyken, bazılarımız kendi hatalarına ya da diğerlerinin hatalarına karşı daha tahammülkardır. Bazılarımız ani duygusal iniş çıkışlarla kolayca sinirlenip agresifleşirken, bazılarımızın duygudurumu daha dengelidir. A tipi kişiliğe sahip bireyler, daha çabuk sinirlenen, daha hırslı, aceleci, mükemmeliyetçi tiplerken, B tipi kişiliğe sahip bireyler, kendilerini baskı altına almayan, rahat ve esnek tiplerdir. A tipi kişilikler strese daha eğilimlidir. Bu tür mizaç özellikleri, yani bize doğuştan verilen bazı özelliklerimiz bizleri strese karşı daha duyarlı ya da daha dayanıklı yapabilirler. Bu tür özelliklerimizi tanımak ve bu özelliklerimizin hayatımıza, ruhsal durumumuza yansımalarını fark etmek, bunların hayatımızdaki olumsuz etkilerini törpülememize, minimize etmemize yardımcı olacaktır. Bu sebeple stresle baş etmeden evvel kendimizi tanımalı, hangi durumlarda nasıl tepkiler verdiğimizi fark etmeliyiz. Çözüm odaklı olma konusunda çaba göstermeliyiz.

Sağlık
Sağlık durumumuz da streste etkilidir. Rutin hayatımızda sağlığımızda gerçekleşen -iyi ya da kötü fark etmez- değişiklikler stres yaratır. Normalde kızıp sinirlenmeyeceğimiz şeyler, hastalık durumunda bize katlanılmaz sıkıntılar gibi gelebilir. Belirgin bir stres kaynağı yokken, normalden fazla sinirli ve stresli hissettiğimiz zamanlarda kronik bir sağlık sorunumuz da yoksa, bazı kan değerlerimizin normal sınırlarda olduğundan emin olmalıyız. Özellikle kansızlık, B12, D vitamini gibi vitamin eksiklikleri, hormonal bozukluklar ya da tiroid değerlerindeki bozukluklar sinir hali, stres ya da anksiyete yaratabilir. Bu durumda sağlık kaynaklı stresle baş edilmediği takdirde, bu sağlık sorunları daha da kötüleşebilir.

Bilişler
Bir olaydan, hepimiz farklı anlamlar çıkarabilir, aynı durumla ilgili farklı şekilde düşünebiliriz ve böylece farklı hisseder ve farklı tepkiler veririz. Bizi strese sokan pek çok olay ya da durum hakkında yaklaşımımızı ya da düşünme tarzımızı değiştirdiğimizde, verdiğimiz duygusal tepkilerin ve davranışlarımızın da değiştiğini görürüz. Bu sebeple stres yaratan durum hakkında daha farklı düşünülebilir mi, olaya/duruma daha sağlıklı şekilde nasıl yaklaşılabilir bunun üzerinde durup düşünmek, stresi yönetebilmek adına oldukça önemlidir. Bir başkası durumla ilgili ne söylerdi? Büyük resimde ne var? Başka şekilde bakılabilir mi? Bir başkası olsaydı ona ne tavsiye ederdim? Verdiğim tepki duruma uygun mu? Bu gerçekten göründüğü kadar önemli mi? Farklı ne yapabilirdim? Ne daha etkili olurdu? İşe yarayanı yap! Akıllıca davran. Durumla ilgili en çok neyin yardımı olur? 

Çevresel Stresörler
Çevresel bir sebepten kaynaklanan bir stres durumu varsa, örneğin yakınlarınız ya da iş arkadaşlarınız uyumlu ve ruhsal olarak dengeli tipler değilse, kavgacı insanlarla birlikteyseniz, iş ortamında adaletsizlik varsa, üst komşunuz sürekli gürültü yapıyorsa, mimarlık, doktorluk, elektrik  elektronik mühendisliği gibi fazlaca emek gerektiren zor bölümlerde okuyorsanız, yakınlarınız zor bir hastalıkla mücadele ediyorsa bu örnekler gibi bireysel olmayan çevresel stresörlerle baş etmeye çalışırken de öncelikle durumun değiştirilip değiştirilemeyeceği ve değiştirilebiliyorsa en uygun şekilde nasıl değiştirilebileceği (yine sizin algılarınız, bakış açınız, mizacınız, sağlık durumunuz, duygudurumunuz hatta bireysel stresörlerinizin de etkisiyle) düşünülmeli ve soruna sağlıklı çözüm yolları aranmalıdır. 

Ben kendim de, algılarım ve eğilimlerle stres yaratıyor olabilir miyim?
Stresörden de öte birey stres algılıyorsa, duyguları da, düşünceleri de, davranışları da bunda etkilidir. Stres, hayatımızın bir parçası ve stressiz, sorunsuz bir hayat düşünülemez. Az ya da çok, herkes hayatında pek çok stres faktörünü deneyimler. Her birey için stres oluşturan durumlar farklıdır ancak yine de bireyin bazı günlük stresörlerden beklenenden daha fazla etkilenmesi ya da kendini psikolojik olarak fazlaca yıpratması analiz edilmesi gereken bir durumdur. Nitekim kaygılarımızın sadece küçük bir kısmının gerçekçi kaygılar olduğu, çoğu kaygımızın asla gerçekleşmeyecek şeyler hakkında olduğu görülmektedir. Bu durumlarda bireyin stres algılamasındaki asıl nedenin ne olduğu araştırılmalıdır. Ayrıca bu gibi durumlarda, bireyin verdiği duygusal tepkilerin kaynağına inilmeli ve bireyin algılarının özellikle de sahip olduğu çarpık düşünceler ya da yanlış inançlarının bu durum üzerinde ne derece etkili olduğu analiz edilmelidir. Kişinin çocukluk yaşantıları, kişilik eğilimleri ya da yetiştirilme tarzı da yaşadığı streste etkili olabilir. Örneğin bazı kimseler, sorunlarla yüzleşip baş etmektense, sıkıntılarla gündeme gelmeyi ve zayıflıklarıyla var olmayı da tercih edebilirler. Kişinin doğal koşullarda baş etmesi beklenen zorluklarla baş edemeyeceğini düşünmesinde, geçmiş tecrübelerinin payı ve mevcut ruhsal durumu oldukça büyüktür.